Veelstemmigheid en multiperspectiviteit.
Enkele uitgangspunten van het onderzoeksprogramma.
Als je de geschiedenis wilt begrijpen, dan zal je je moeten verplaatsen in de historische personen: hoe zagen zij de wereld, wat vonden ze belangrijk, waarom deden ze wat ze deden? De noodzaak om je te verdiepen in verschillende perspectieven is des te dwingender, wanneer het gaat om perioden van kolonialisme, oorlog en geweld: die zijn immers vaak het gevolg van botsende opvattingen, belangen en machtsposities. Kortom, het zoeken naar verschillende perspectieven is nodig om het verleden te begrijpen. Dat uitgangspunt is dan ook zo oud als de geschiedwetenschap zelf.
Maar dat is nog niet alles. Door stil te staan bij de motieven en gedachten van de historische personen, door op zoek te gaan naar hun stemmen – ook al zijn die soms moeilijk te vinden - en die stemmen ook duidelijk te laten klinken in het geschiedverhaal, wordt het beeld van het verleden vollediger.
Over dit soort principiële punten is het afgelopen jaar uitvoerig gediscussieerd door de Nederlandse en Indonesische onderzoekers in het programma Onafhankelijkheid, Dekolonisatie, Geweld en Oorlog in Indonesië 1945-1950. Bij die discussies zijn ook de leden van de Wetenschappelijke Adviescommissie en de Maatschappelijke Klankbordgroep betrokken. Dat heeft geleid tot levendige en vruchtbare debatten.
De discussies gingen niet alleen over de noodzaak van multiperspectiviteit, maar ook over de termen en begrippen die met de perspectieven verbonden zijn. Wat de Nederlandse regering toentertijd aanduidde als ‘politionele acties’ om ‘rebellen’ en ‘oproerkraaiers’ onder controle te brengen, noemden republikeinse Indonesiërs ‘Nederlandse militaire agressie’, gericht tegen wat zij zagen als de legitieme verdedigers van de op 17 augustus 1945 uitgeroepen onafhankelijkheid. En zo zijn er vele termen in omloop, sommige betrekkelijk neutraal, feitelijk of analytisch, andere beladen met emoties en betekenissen - want verbonden met perspectieven van partijen die lijnrecht tegenover elkaar stonden (en soms nóg staan).
En zoals we in ons onderzoek bewust en expliciet ruimte willen geven aan de verschillende, vaak botsende perspectieven, zo proberen we ook zorgvuldig om te gaan met de termen die we gebruiken, niet alleen historische termen maar ook wetenschappelijke termen die soms minder ‘neutraal’ zijn dan ze lijken. Dit betekent dat we door alle teksten heen zullen aangegeven in welke betekenis bepaalde termen worden gebruikt en met welk perspectief deze betekenis is verbonden. Daarbij zullen we bovendien aangeven hoe de historische betekenissen zich verhouden tot - bijvoorbeeld - juridische, wetenschappelijke en hedendaagse betekenissen.
Uiteindelijk hebben de discussies geresulteerd in de notitie Termen, Stemmen en Perspectieven, waarin de hiervoor genoemde uitgangspunten zijn uitgewerkt. Deze uitgangspunten liggen niet alleen aan de basis van de aanpak van het programma, maar zullen ook terugkomen in de publicaties waarin de resultaten van het onderzoek worden gepresenteerd.
Frank van Vree